Ontstaansgeschiedenis van de Heemtuin
In 1999 hebben twee monumentenstichtingen, Comité vesting Heusden en Stichting AA van Alcmaer, de Heemkundekring Onsenoort en de Natuur- en Milieuvereniging gemeente Heusden een stuurgroep opgericht die zich ten doel stelde het onbebouwde stuk grond van de voormalige stadstuin in de vesting Heusden te veranderen in de Heemtuin.
De stuurgroep ging medio 2000 op in de Stichting Heemtuin De Meulenwerf, met een bestuur samengesteld uit de oprichtende partijen.
De naam Meulenwerf werd gekozen vanwege de ligging van de Heemtuin onder aan de voet van het molenbastion. Ook werd een comité van aanbeveling ingesteld, waarvan mr. F. Houben, toenmalig commissaris van de koningin van de provincie Noord-Brabant de voorzitter was.
Het bestuur stelde een missie en uitgangspunten vast voor ontwerp en realisatie van de Heemtuin. In opdracht van het bestuur maakte een
tuin- en landschapsarchitect op basis hiervan een voorlopig ontwerp, met het centrale thema ‘Waar wij wonen’. Voor de bouwkundige
aspecten, zoals de muren en een informatiecentrum werd opdracht gegeven aan een architect.
Een belangrijke pijler was de samenwerking met de Hogere agrarische school (HAS) in ‘s-Hertogenbosch. Met de HAS werd overeengekomen dat studenten, onder begeleiding van docenten en van Ton Brok en Hans Meulenbeld (beiden bestuursleden van de Heemtuin) zowel het ontwerp als de gedetailleerde uitwerking zouden maken. In 2004 en 2005 zijn het definitieve ontwerp, het bestek en het beplantings- en beheersplan tot stand gekomen. HAS Kennis Transfer nam deze opdracht op zich, waarna tot aanleg en inrichting kon worden overgegaan.
Net zo belangrijk was het overleg met de gemeente Heusden, waar we alle medewerking van kregen. Het College, portefeuillehouder A. van den Hoven en de ambtelijke medewerkers werkten enthousiast met ons samen om de aanleg van de Heemtuin mogelijk te maken. Dit resulteerde in oktober 2005 in de politieke en bestuurlijke goedkeuring van de plannen.
Voordat kon worden begonnen met de eerste fase van de aanleg werd in opdracht van de gemeente het terrein geschoond en werden de nutsvoorzieningen aangelegd. Een belangrijk onderdeel was de bouw van de keermuur, die het hoogteverschil in de tuin moest opvangen, en werden de plantvakken en paden aangelegd en de grondwerkzaamheden afgerond.
In 2006 werden hoogstam fruitbomen geplant, waarvoor oude rassen werden gekozen en werd het grootste deel van de planten en struiken aangeplant. Eerst werd de grond zo goed mogelijk vrijgemaakt van stenen en onkruid. Vervolgens kreeg de grond een bewerking waarna werd geplant en gezaaid.
Beheer en uitbreiding; in deze fase werden de overige voorzieningen aangelegd, zoals het plaatsen van meubilair, het inrichten van een onderkomen voor de vrijwilligers en de aanschaf van gereedschap en de aanleg van water en elektriciteit. Voor zowel het beheer van de tuin als voor de educatieve aspecten zijn vrijwilligers belangrijk. Voor hen werd een praktisch en eenvoudig beheerplan opgesteld, zodat medewerkers met weinig ervaring de tuin ook kunnen onderhouden. Enkele onderhoudswerkzaamheden, zoals het groot onderhoud (bv. het snoeien van de fruitbomen) werd uitgevoerd door specialisten. In het beplantingsplan werd op een overzichtelijke manier weergegeven welke beplanting in de Heemtuin werd aangeplant. In het beheerplan werd beschreven hoe de Heemtuin moet worden beheerd en onderhouden.